Wpływ ludzi na różnorodność genetyczną niedźwiedzi
Paweł Szablewski | 2008-01-20
Badając niedźwiedzie brunatne z Europy naukowcy doszli do wniosku, że główną przyczyną ich zróżnicowania genetycznego są polowania urządzane przez ludzi. Do tej pory rolę tą przypisywano okresom zlodowaceń, które wymuszały opuszczanie siedlisk i odcinały poszczególne ich grupy od siebie.
Niedźwiedź brunatny (Ursus arctos arctos) jest jednym z najszerzej rozprzestrzenionym gatunkiem na świecie. Zamieszkuje całą północną półkulę podzielony na kilka podgatunków. Niedźwiedzie brunatne z Europy (Ursus arctos arctos) zamieszkują cały kontynent europejski i azjatycką tajgę. Niedźwiedź syryjski (Ursus arctos syriacus) występuje na bliskim wschodzi m. in. w Syrii, Turcji, Izraelu, Iraku i Iranie. Niedźwiedź grizzli (Ursus arctos horribilis) zamieszkuje północ Ameryki Północnej i zachodnie Góry Skaliste. Niedźwiedź kodiak (Ursus arctos middendorffi) największy z wszystkich zamieszkuje wyspy na południe od Alaski. Niedźwiedź błękitny (Ursus arctos pruinosus) występuje w Himalajach oraz w Tybecie i uważany jest za protoplastę Yeti.
Analizy zróżnicowania genetycznego dla niedźwiedzi z Europy przeprowadził międzynarodowy zespół z Uppsala University w Szwecji.
W okresie gdy większość kontynentu pokrywały lodowce, takie obszary jak dzisiejsza Hiszpania, Włochy stawały się schronieniem wielu gatunków. Jednocześnie lodowce bardzo utrudniały wymianę zwierząt między tymi rejonami. Dopiero gdy chłody mijały ruszały one na podbój reszty kontynentu i swobodnie krzyżowały między sobą.
Podobną sytuację podejrzewano dla niedźwiedzi. Potwierdzić to miały dokładne badania ich DNA mitochondrialnego, osobników kopalnych sprzed 20 tyś lat i współczesnych. Wykazały one znaczne różnice w jego budowie. Przypisywano to długiemu przebywaniu w izolacji na południu Europy.
Nowsze wyniki dowodzą jednak, że niedźwiedzie w tych surowych zimnych okresach radziły sobie bardzo dobrze. Przeżyły na bardzo dużym obszarze kontynenty, także w centralnej Europie, która wtedy znajdowała się częściowo pod lodem. Dlatego powstały przypuszczenia, że zróżnicowanie genetyczne współczesnych niedźwiedzi z Europy musiało wykształcić się dopiero niedawno. Długi okres zamieszkiwał on niemal cały kontynent. Dopiero od kilkuset lat występuje w kilku izolowanych populacjach na Bałkanach, w Karpatach, Pirenejach, w Alpach i na północy kontynentu.
Do stanu takiego doprowadziła presja człowieka, głównie polowania. Zwierzęta pozostały w najbardziej niedostępnych siedliskach gór i północy. I ta przyczyna odizolowania poszczególnych populacje jest najbardziej prawdopodobnym powodem zróżnicowania genetycznego niedźwiedzi brunatnych w Europie.
Badaniem zróżnicowania genetycznego niedźwiedzi zajmują się także pracownicy Wildlife Genetics International in Nelson, British Columbia. Ich głównym celem są niedźwiedzie grizzli (Ursus arctos horribilis). Badając ich DNA chcą poznać czy osobniki z północy kontynentu (z Northern Continental Divide Ecosystem) wędrują do jego centrum (Yellowstone Ecosystem).
Analizy prowadzone są na podstawie włosów pozostawianych przez zwierzęta. Niektóre liczą po 25 lat. Próby pobierano od zwierząt padłych, odstrzelonych, łapanych dla innych celów badawczych, czy pozostawione na ogrodzeniach z drutu kolczastego.
Niedźwiedzi z obszarów Yellowston są dość izolowane od swoich pobratymców i bardzo jednorodne genetycznie. Ich cała populacja rozwinęła sie z niespełna 50 osobników. Obecnie jest szacowana no około 550-600 osobników. Chociaż jest to dwa razy więcej niż 20 lat temu to nadal niewiele. Rodzi to podejrzenie o ich silnym zinbredowaniu (zmniejszenie zróżnicowania genetycznego w wyniku krzyżowania się spokrewnionych osobników), co może niekorzystnie odbić się na całej populacji.
Obydwa przykłady podkreślają bardzo silny wpływ człowieka na kształtowanie się zmienności genetycznej u gatunków. Podobną sytuację obserwujemy dla wielu innych populacji, zwłaszcza dużych zwierząt. Niszczenie i izolowanie poszczególnych populacji może powodować wzrost zmienności dla całego gatunku, natomiast znaczne jej zmniejszenie w poszczególnych grupach. Znacznie to utrudnia podejście do ochrony poszczególnych gatunków. Cały czas trwa dyskusja czy ochrona powinna brać pod uwagę cały gatunek czy zwracać uwagę na poszczególne populację. Czy populację znajdujące się w trudnej sytuacji można wspomagać osobnikami pochodzącymi z innych regionów?
Źródła:
- eurekalert.org. 17.12.2007, Frozen hair holds secrets of Yellowstone grizzlies,
- sciencedaily.com, 26.11.2007r., Bear Hunting Altered Genetics More Than Ice Age Isolation